Taro Mensur Haliti, fondatori e fondacijake Roma bashi Demokratija
Ko slozimo politikakoro mozaïk e Severno Makedonijakoro, jek hor predizvik rodela so po itno vnimannie: o politicko status e Romengoro. Ko tek taro nakhle duj decenije, Severno Makedonija precizno izrabotinga ustavna ramke nasocime ko arakhibe i delikatno ramnoteza mashkar Makedonsko mnozinstvo em o znacajno Albansko malcinstvo. Paradoksalno, akava napor bashi podelibe i vlast palo etnicka linije, ko isto vakti potiknibaja mir em drzavno jekhipe, nenamerno devastacija e potikne romane naselenieske.
Amen, o Roma, kola phiravaja o pharipe e istorijakoro narushimi potchitinuvibaja, opresija em nasilstvo, but puti arakhlem amen bizo zaednicko identiteti e mnozinstvoja. Amen achilem vidno odsutna taro nacionalno politicko diskursi, peravde ko margine, zarobime ki minlivo thaj ingeriorno subkultura. Amari edinstveno istorija em amaro pravo te oblikujna avtonomno sistemi ko verujbe prisposobimo ko amare posebna potrebe em aspiracije postojano tane ignoririme.
Ko ramke taro opshtestvo, amen but pocesto dozivinaja aamen sar bimangle dodatokija, kola postojano mukhena pes ko margine. Akava ciklus taro ne-ednakvost, nepravda em chorarkeribe opstojnela so nemilosordno istrajnosteja. Pobuter taro amare manusha borinena pes e bi-bukjarnipaja, supstandardna stanija em nesoodvetno obrazovanie ko shkole tikne kvaliteteja. Za zal, cesto putija ovaja plenija taro policijakoro nedolicno odnesibe, diskriminacija, neprijatelstvo, pa duri em fatalno nasilstvo.
I bimangli izolacija taro kulturna thaj opshtestvena sistemija bajrakerena amari borba bashi opstanok, e politicko isklucibaja koja vloshinela i percepcija deka amen sijen neznacitelna akterija ko opshtestvo. Akaja privacija bijankerela nedoverba thaj ne-angazmani mashkar amende em o mnozinsko naslenie ko puchibnja e vladibaskoro, perpetiribaja o shtetna povratna informacije ko politikakoro pejsazi, dopolnitelno izoliribaja amare narodo.
O iskljucuvaco karakter e sociokulturno thaj e sociopoliticko sistemengiri, zaedno so amareja tane panda ogranicimo kapaciteti bashi efektivno reagiribe, zojrakerela amari nevolja. Em ako o samo organizirimo romano politikakoro dvizejne pojavinga pes ko pocetok taro 1970-ta bersha, dobibaja zamav avibaja e demkratijakere principencar ko 1991 bersh, amari nesposobnost te dobina znacitelno vlecno sila em vkljucenost ko vospostavime politicka mreze anga amen dzi ko amaro peribe avdije. Em pokraj adava so isi amen ustavna em izbiracka pravija, sijem sine sistematsko chivde ki strana taro vospostavibe, proshiribe thaj asimiliacija e sociopoliticko mrezenge thaj sistemeske. Sar posledica taro adava, amen achovaja vidlivo otsutna tari srz e politicko mashinerijake, bizo megjusebno povrzanost, avtonomija thaj adaptivno potencijali.
Ko momenti, e politikakoro pejcazi e Severno Makedonijakoro pretrpinela seizmicko promena, so chivela dopolnitelnno kompleksnost ko amare veke postoecka predizvikija. Eskalacija taro nesigurnost, nasilstvo em neizvesnost bajrakerela amari izolacija. Ekonomska krize, radikalizacija e politicko arenakiri em o naplivost e ksenofobicno nacionalizameske destabilizirinena e demokratijakere institucijen. Znacitelno delo taro elektorati ki Severno makedonija sa pobut podrzinela e partijen kola oshtro odfrlinena o idealija bashi ednakvost em socijalno koxezija. Sar so perena o partije taro levo centar, nacionalisticka grupe nativisticko sklonostija sa povishe bajrona. Nasproti akaja pozadina, o prestojna izborija 2024 bersh shaj te zacementirinen i pozicija esavke partijengiri. I nacija borinela pes fundamentalno puchibnjencar sar soj o anemicno popularno vlijanie upra kko javno odluchibe. Iako postojnena konkurentna izborija, i demokratija achola neostvarlivo koncepti bashi baro broj taro gragjanija, osobeno e Romenge. Ola trpinena navredlivo policijakoro buti keribe, dominantna lokalna oligarhije, nefunkcionalno em apaticno drzavno birokratija, nedostapno sudstvo em vladejacko elita koja drsko na pocitujnela o vladibe e pravoskoro.
Te reshinel pes akala problemija kola tane hor sadime, imperativno tano seopfatno napor – okova kova negujnela inkluzivnost, ohrabrinela i samoorganizacija em premostinela o postoecka podelbe, a sa adava phravela o drom dzi ko pravedno em popravedno opshtestvo. Jek eklatantno chachipe ovela ocigledno: amari aspiracija te ovel amen zoralo em institucionalno zajaknimo politicko subjekti, umeshimo ko elokventno zastapibe e romane interesenge ki nacionalno scena. Akaja edinstvenoo aspiracija trebola te socinen centralno fokus sekole transformativno potfateske.
Em ako amare politicka partije chacibnaske postojnena, podetalno ispitibe odkrijnela lengiri krslivost. Cudibaske, ko vakti ko lokalna izborija ko 2021, najhari 7 asavke partije natprevaringe pes thanenge, obezbedija samo 4 sovetnicka thana. O predizvik koleja soocinena akale politicka subjektija nane samo nedostatok taro amaro broj, nego, panda po vazno, o impotentnost taro lengoro vlijanie. Javer interesno aspekti tano i koncentracija taro amaro naselenie ko jek urbano jadro: Shuto Orizari. Iako akaja zaednica nashti te falinel pes e najbare romane populacijaja ki istocno Evropa ko baro broj, oj nesomneno vladinela sar naj bari enklava mnozinstvo Romencar. Soj panda povazno, frdela piro vlijanie upra sa amare javera zaednice ki Severno Makedonija, kote soj tane smestime pashe 25% taro romano naselenie ki drzava. Lakoro strateshko pashipe dzi ko glavno gradi Skopje, dela le vaznost ko nacionalno diskursi kolake jek izolirimi zadnica shaj samo te soninel.
Akatar, nane preteribe te tvrdinel pes deka but dzene taro zastapnikija e Romengere verujnena deka povterono ozivibe e romane politikakoro neizbezno belezinela o kursi taro Shuto Orizari. konsekvetno, potkrepeno tano o tvrdibe deka znacitelno delo taro zastapnikija e Romengere cvrsto tvrdinena deka i renensansa e romane politikake uvek ka nakhavel o drom taro Shuto Orizari. Palem, isi sprotivstavime glasija kola tvrdinena o sprotivno, navedibaja o bezbrojna predizvikija prisutna ko Shuto Orizari sar ubedliva pricine te roden pes alternativna droma.
Shuto Orizari, chivdo ko vrv bilo kole statisticko rangiribaske e romane zaednicenge, crpinela piro znacenje na samo taro piro potencijali te potikninel povishe Romen ko javna funkcije, nego, pohor, taro leskoro kapaciteti te ingarel ko vospostavibe odgovorno em efektivnno modeli vladibaske e Romencar. Akava potfat posedinela potencijali te barvakerel o dzivdipe e dizutnengoro e dizjakoro em te bajrakerel o vlijanie e romane liderenge ki nacionalno scena. Ko momenti, o romane liderija cesto tane percepitime, odredeno opravdibaja, sar nesposobna te den o glaso e Romengoro. Adaleske, o zajaknibe e vlaadibaskoro em i komunikacija ko Shuto Orizari sine len o kljuco bashi remodeliribe akale percepcijake.
Ko but slucaija, amare politicka partije em kandidatija zapletkinena pes ko izborija, osobeno ko nacionalno parlamentarno nivo, ko ramke taro ekspanzivna izborna koalicije kote so cesto prezeminena podredna uloge. Sledsveno, pobuter amare kandidatija, osven ko vakti taro opshtinska izborija ko Shuto Orizari, arakhena pes ko neznacajna pozicije ko koaliciska liste, so kerena o izborna pobede iskljucitelno predizvikuvacka. o izborno sistemi phanle listaja dopherela akaja dilema, so kerela amare kandidaten nesposobna te sikaven piri privlecnost dzi ko amare glasacija, duri em ako isi len popularnost ko amare zaednice. Za zal, ko nacionalna izborija, amen cesto ovaja posledovatelno misla, em pokraj o fakti so amaro elektorati ki sobranisko oblast IE2, kova opfatinela o Shuto Orizari em javera znacitelna romane zaednici sar soj gazi Baba em Kumanovo, znacitelno nakhavela o minnimalno prago bashi izbor nacionalno parlamentarco.
O dominantno politicko diskursi nasocimo dzi ko Romane glasacija prvenstveno vrtinela pes te obezbedinen pes bukjarne thana ko drzavna sluzbe e clenenge tari zaednica. iako akava tano znacajno, adava nesoodvetno rezonirinela odoleja mashkar amare manusha kola tane streman te nastojnen te nadmininen administrativna pozicije ki drzava.
Mora seopfatno te irana amen ki strana e « Rodibnaskoro » (dizutne) em ki « ponuduvacengiri » (politicarija) e gragjansko angazmaneske ko Shuto Orizari. O nepartiska kampanje bashi zastapibe shaj te keren pritisok upra ko lokalna izbirime funkcionerija bashi poefikasno reshibe e javno grizenge, dzi kote o inicijative bashi mobiliziribe em bajraribe o izlezenost e glasacengoro shaj te zajaknine o gragjansko angazmani ko vakti e izborenge. O nezavisna dzuvljane organizacije, zaedno okolencar kola tane nasocime ko terne em o javera opshtestvena grupe, shaj te shirinen informacije bashi o vladina aktivnostija em nedostatokija dzi kote obezbedinela pes gragjansko obrazovanie ko ramke ko lengere izborna edinice. Tari javer strana e spektareske, o lokalna izbirime funkcionerija shaj ovela len korist tari prakticno podrshka za da te oven poefikasna prestavnikija em komunukatirija, vospostavibaja institucionalno mehanizam bashi transparetnost, povratna informacije em ucestvo e gragjanengoro. Ponadari, o prisustvo e shukar pripremime kandidaten trebola te ohrabrinen pes koga o glasacija taro Shuto Orizari ka odlucinen deka tano vreme bashi neve liderija.
O gragjansko politicko angazmani kko Shuto Orizari, isto aghar, postavinena i osnova bashi potencijalno pojava bashi nezavisno kandidatura e Romenge bashi than ko Nacionalnno sobranie ki 2to izborno edinica. I kolektivno mok e romane glasacengiri ko Shuto Orizari, Kumanovo, Gazi baba em Cair prestavinela znacitelno glasacko bloko sposobnno te izvbirinen romano kandidati ili prestavniko tari samostojnno romanni partija ki osnova tari lengiri numericko sila. Ki razlika taro romane politicarija ko javera delo tari Makedonija, kola shaj bi ka produzinen te sorabotinen e pobare partijencar, izgledija bashi nezavisno nacionalno glaso e Romenge izgledinena em ostvarliva em but pozelna te shaj bajrarela pes i vidlovost e zaednicakiri. Asavko sposobno romano liderstvo ki nacionalno scena shaj te katalizirinel formiribe tari nevi romani politicko partija.
Ko kontekst taro izborna reforme, o aktivno ucestvo ki debata tano taro sushtinsko znacenje. O nakhibe taro phanle ko phravde izborna liste, dozvolibaja e glasacenge te izrazinen preferencije bashi poedinacna kandidatija zaedno olengere partisko izboreja, shaj te zajakninel em e romane glasacen em e kandidaten. O romane kandidatija em partije shaj te sikaven piro pridones ko izborno uspeh preku o sistemi phravde listencar. Javera potencijalna izborna reforme, sar soj tano o smenibe o granice taro izborna edinice ili dodelibe mandatija e malcinstvonge, zasluzinena temelno te razgledinen pes.
So shaj keraja te promenina akaja situacija ?
Soocime akale predizvikoncar, isi amen izbor. Shaj te ovekovecina o status kvo, dozvolibaja e predrasudenge em e sistemsko barierenge te opstojnen, ili shaj te iskoristina i transformativnno mok taro gragjansko em politicko obrazovanie, ucestvo em zastapenost. Zajaknibaja amare narodo, shaj te perava o zidija taro neednakvost, te potiknina aktivno angazmani em te precrtina o politicko pejsazi te shaj odrazinela i cachutni realnost em o barvalipe e severnomakedonsko nacijakoro. Akava izbor rodela kolektivno napor te kerel pes mashkar koja ka podrzinel o pravija em o dostoinstvo sa e gragjanengoro, bizi razlika taro lengoro poteklo. Akana tano vreme te pocminel pes hor patujbe e promenenge em zajaknibe.
O patujbe ko politicko pomladuvanje (ternipe) e Romengoro dvizinela pes ko slozeno politicko pejsazi, rodibaja inovativna strategije kola reflektirinena unikatna predizvikija em moznostija prestavime e razlicno ustavno aranzmaniija ki drzava. Adaleske so o Shuto Orizari pojavinela pes sar epicentar bashi polioticko ozivuvanje e Romengoro, imperativna tane o zaednicka naporija em ko fronti e gragjanencar em e politicarencar. Ko isto vakti, zajaknibe e Romengoro ki celo drzava shaj te kerel but po raznovisno em stabilno politicko mok ko dolgo roko. Ponadari, zastapibe bashi izborna reforme kola ka zajakninen o zastapenost em o angazmani e Romengoro nane samo pretpazlivo; adava i nedvosmisleno imperativ ko crtibe bashi sijajno idnina e Romenge ki Severno Makedonija.
Te shaj doresaja sa akava, prvo, mora te da prioriteti bashi seopfatno gragjansko em politicko obrazovanie prilagodimo amare narodoske. Prenesibaja lenge znacajna vestine bashi kriticko razmislibe, ovozmozinaja te haljoven pire pravija, te dvizinen pes ko slozenost e opshtestvoskoro em te predizvikujnen hor o vkorenime predrasude gova chinavela amaro napredok. Mora te zalagina amen bashi pristapna em inkluzivna programe kolal ka chinaven o mosti taro jaz taro gragjansko em politicko dzandipe, potiknibaja opshtestvo kova ovlastinela em vazdela sarinen.
Sar dujto, mora aktivno te potiknina em te lokhara o ucestvo amare narodoske ko javno em politicko zivoto. Akava rodfela peravibe bariere kkola chinavena amaro angazmani, zasilibe amare glasija em potiknibe tari inkluzija sredina kote so dela pes vrednost e razlicno perspektivenge. O gragjanska organizacije, vkljucitelno o mediumija, o vladina tela em o privatno sektor mora te sorabotujnen za da te keren platforma koja zojrakerela e Romen, obezbedibaja prostor bashi phravdo dijalog, angazmani e zaednicakoro em znacajno ucestvo.
Ko krajo, mora te spravina amen e itno potrebaja bashi avtenticno prestavibe so opfatinela i razlicnost e severnomakedonsko naselieneske. Amen mora te roda tari amari vlada em o institucije te den prioriteti em te promovirinen i razlicnost em i inkluzija ko politicka sfere. Akava podrazbirinela bajraribeo zastapenost e Romengoro, ko izbirime kancelarija, naznacibe nositelija taro anibe odluke taro razlicno poteklo em sprovedibe mehanizmija kola ka garantirinen amari proporcionalno zastapenost. Adaleja keraja politicko pejsazi kova cachutne sikavelao glasija em o iskustvo sa e gragjanengoro.
Zaedno, shaj te gradina nevo drom e Severno Makedonijake – drom kova ka priznajnen lakere istoriska borbe, ka soocinel pes pire nasledstvoja e potcitibaskoro, ugnetibe, nasilstvo em iskljucibe e Romen em ka gradinel idnina vkorenimi ko ednakvost, pravda thaj socustvo. Te prifatina akaja idnina, odoleske so adaleja odkljucinaja o ogromno potencijalie Romengoro. Zalagibaja bashi gragjansko em politicko zajaknibe, shaj te sozdajna i Severno Makedonija kote o odglasija taro nakhlo vakti ka oven sikle lekcije em kote o obespravime tano cachutne konstitutivna ucesnikija ko oblikibe posvetlo tajsa.
O vreme bashi transformacija tano akana, dzi kote na ovel kasno!
About Author
More Stories
8to April: I Romani Nacia Afirmirinela Piro Suvereniteti
Nevi bi-bah ki Komuna Shuto Orizari: 17 bershengoro taro Kosovo vrdaja khuvgja duje ternen
Nashti ocekujnaja but promene, soske nane amen Politicko Kultura !